ผู้หญิงวัยทอง หรือ วัยหมดประจำเดือน(Menopause)

"วัยทอง" หมายถึง วัยของผู้หญิงและผู้ชายที่มีอายุในช่วง 40-59 ปี ซึ่งอยู่ระหว่างวัยเจริญพันธุ์และวัยผู้สูงอายุ เป็นวัยที่ความสามารถในการผลิตฮอร์โมนเพศลดลงจนเกิดการเปลี่ยนแปลงของร่างกาย และมีโอกาสเสี่ยงต่อปัญหาสุขภาพได้ง่าย เช่น โรคความดันโลหิตสูง โรคกระดูกพรุน โรคเบาหวาน โรคหัวใจ เป็นต้น

"สตรีวัยทอง" หรือสตรีวัยหมดประจำเดือน หรือวัยหมดระดู หมายถึง สตรีในวัย 40-59 ปี ที่มีระดับฮอร์โมนเอสโตรเจนลดลงเนื่องจากรังไข่หยุดทำงาน ซึ่งทำให้สิ้นสุดการมีประจำเดือนอย่างถาวรและมีการเปลี่ยนแปลงทางสรีรวิทยาตามมา แบ่งเป็น 3 ระยะ คือ

• ระยะก่อนหมดประจำเดือน(Perimenopause) เป็นระยะเริ่มของการหมดประจำเดือนทำให้สตรีมีประจำเดือนมาผิดปกติ ร่วมกับมีอาการทางร่างกาย เช่น ร้อนวูบวาบ มึนศีรษะ อ่อนเพลีย อารมณ์แปรปรวน ซึ่งระยะนี้จะเกิดประมาณ 2-3 ปี
• ระยะหมดประจำเดือน(Menopause) คือระยะเวลาตั้งแต่หมดประจำเดือนประมาณ 1 ปี
• ระยะหลังหมดประจำเดือน(Postmenopause) คือระยะเวลาหลังหมดประจำเดือน 1 ปี ซึ่งจะทำให้เกิดการเปลี่ยนแปลง ได้แก่ ช่องคลอดตีบแคบ กระดูกพรุน และเกิดภาวะแทรกซ้อนของโรคต่างๆได้ง่าย

อาการผู้หญิงวัยทอง

อาการระยะสั้น

• ประจำเดือนมาไม่ปกติ มาติดกันหรือห่างกันมาก บางรายอาจมีเลือดออกมากผิดปกติ
• อาการร้อนวูบวาบ เกิดจากการแปรปรวนของระดับฮอร์โมน โดยจะมีอาการรุนแรงในช่วง 2-3 ปีแรกหลังหมดประจำเดือนและจะค่อยๆ ลดลงใน 1-2 ปี
• นอนไม่หลับ สาเหตุมาจากอาการร้อนวูบวาบ
• ด้านจิตใจ มักพบอาการซึมเศร้า อารมณ์หงุดหงิด มีความวิตกกังวลง่าย
• ช่องคลอดแห้ง เนื่องจากระดับเอสโตรเจนที่ลดลง ทำให้มีปัญหาในการร่วมเพศ มีอาการคัน อาการอักเสบของช่องคลอด มดลูก และช่องคลอดหย่อน ความต้องการทางเพศลดลง
• โอกาสมีลูกน้อยลงจากการตกไข่ที่ไม่แน่นอน และไม่สามารถมีลูกได้อย่างถาวรหลังประจำเดือนไม่มา 1 ปี
• ผิวหนังเหี่ยวแห้ง ขาดความยืดหยุ่น เป็นแผล และกระได้ง่าย
• เต้านมเล็กลง หย่อน ไม่เต่งตึง

อาการระยะยาว

• ระบบหัวใจและหลอดเลือด หลังหมดประจำเดือน ร่างกายจะมีโอกาสเสี่ยงต่อการเกิดโรคหลอดเลือดหัวใจอุดตันมากขึ้น เนื่องจากจากการขาดเอสโตรเจน เพราะฮอร์โมนเอสโตรเจนทำหน้าที่สำคัญในการลดไขมันไม่ดี LDL
• กระดูกพรุน การขาดเอสโตรเจนของวัยหมดประจำเดือนจะทำให้มีการทำลายเนื้อกระดูกมากขึ้นถึงร้อยละ 5 ต่อปี จนเกิดเป็นโรคกระดูกพรุนตามมา โดยเฉพาะบริเวณกระดูกสันหลัง กระดูกข้อมือ และกระดูกสะโพก เป็นต้น
• ปัญหาทางเดินปัสสาวะ เนื่องจากเยื่อบุผนังท่อปัสสาวะบางลงและกระเพาะปัสสาวะหย่อนยาน ทำให้มีอาการแสบร้อนขณะปัสสาวะ และมีอาการกลั้นปัสสาวะไม่อยู่
• น้ำหนักขึ้นและเริ่มอ้วน เนื่องจากระดับฮอร์โมนเอสโตรเจนลดลงทำให้มีผลต่อระบบการเผาผลาญอาหาร และมีการสะสมไขมันบริเวณหน้าท้องมากขึ้น

การรักษา

อาการร้อนวูบวาบ

• สังเกตและจดจำสาเหตุที่ทำให้เกิดอาการร้อนวูบวาบและหลีกเลี่ยงสิ่งนั้น
• หลีกเลี่ยงการอยู่ในสถานที่หรือการสัมผัสกับอากาศร้อนมาก
• หลีกเลี่ยงอาหารรสจัด อาหารร้อน เครื่องดื่มที่มีสารกระตุ้นให้เส้นเลือดขยายตัว เช่น คาเฟอีนและแอลกอฮอล์
• รับประทานอาหารที่มีวิตามินอีและบี รวมถึงอาหารเสริมที่มีสารเหล่านี้
• งดสูบบุหรี่
• ผ่อนคลายจิตใจและหลีกเลี่ยงความเครียด เพราะความเครียดมีผลทำให้อุณหภูมิของร่างกายเพิ่มขึ้น

ช่องคลอดแห้งและปัสสาวะบ่อย

• ใช้สารหล่อลื่น เช่น K-Y Jelly เป็นต้น
• ใช้ครีมเอสโตรเจนทาเพื่อกระตุ้นให้เลือดมาหล่อเลี้ยงช่องคลอดมากขึ้น
• ปล่อยให้เป็นไปตามธรรมชาติขณะมีเพศสัมพันธ์ เพื่อช่วยกระตุ้นสภาวะการไหลเวียนเลือดที่ดีในช่องคลอด และทำให้ช่องคลอดยืดหยุ่นมากขึ้น

อาการนอนไม่หลับและอารมณ์แปรปรวน

• ใช้ยาลดอาการซึมเศร้า เช่น ยาในกลุ่ม SSRI รวมถึงทำกิจกรรมนันทนาการเพื่อผ่อนคลายความเครียด และทำให้จิตใจแจ่มใส

กระดูกพรุน

• หลีกเลี่ยงการออกกำลังกายหรือทำงานหนัก
• รับประทานอาหารที่มีแคลเซียม และวิตามินดีสูง
• การใช้ฮอร์โมนเสริม แต่อาจเพิ่มความเสี่ยงการเกิดโรคมะเร็ง

ผมร่วง

• รับประทานฮอร์โมนเอสโตรเจน เพื่อยับยั้งการสร้างไดไฮโดรเทสโทสเตอโรน(Dihydrotestosterone - DHT)ที่เป็นสาเหตุทำให้รากผมอ่อนแอ
• สระผมอย่างสม่ำเสมอเพื่อกำจัดและป้องกันเชื้อแบคทีเรียที่อาจเป็นสาเหตุการทำลายรากผมและหนังศีรษะ รวมถึงใช้ยาสระผมที่มีสารกระตุ้นการงอกใหม่หรือสารที่ช่วยบำรุงเส้นผม

ฮอร์โมนทดแทนในวัยทอง

ผู้หญิงในช่วงวัยทองจะมีการลดลงของระดับฮอร์โมนเอสโตรเจนมาก ทำให้เกิดอาการต่างๆตามมา ปัจจุบันผู้หญิงบางกลุ่มจึงหันมาใช้ฮอร์โมนทดแทนเพื่อลดปัญหาจากการเปลี่ยนแปลงทางร่างกายและทางด้านอารมณ์ดังกล่าว รวมถึงช่วยป้องกันโอกาสเสี่ยงต่อการเกิดโรคต่างๆ อาทิ โรคหัวใจ โรคกระดูกพรุน โรคมะเร็ง เป็นต้น

ฮอร์โมนทดแทนที่มีการใช้ในวัยทอง คือ ฮอร์โมนเอสโตรเจน (Estrogen) ที่ร่างกายขาดไปนั่นเอง นอกจากนั้น ยังใช้สารอื่นที่ออกฤทธิ์คล้ายกับฮอร์โมนเอสโตรเจน หรือ โปรเจสเตอโรน(Progesterone)

รูปแบบการใช้ฮอร์โมน

• โดยการกินยา ทำให้ระดับไขมันที่ดีสูงขึ้น แต่จะทำให้ฮอร์โมนในเลือดไม่คงที่จากตับถูกทำลาย
• โดยการฉีดยา ยาจะไม่ผ่านตับและระดับไขมันที่ดีจะไม่เพิ่มเหมือนการกิน
• การใช้แผ่นปิด(estrogen-filled patch)โดยปิดที่แขนหรือก้น สามารถใช้ได้หลายวัน
• การฝังฮอร์โมน วิธีนี้จะทำให้ฮอร์โมนในเลือดสูงเกินกว่าปกติ 2-3 เท่า
• ครีมฮอร์โมนทาที่ผิวหนัง
• ครีมฮอร์โมนทาที่ช่องคลอด ซึ่งจะเหมาะกับผู้ที่มีอาการช่องคลอดแห้ง

ประโยชน์ฮอร์โมนทดแทน

• ป้องกันโรคกระดูกพรุน
• ป้องกันโรคหัวใจ
• ลดอาการวัยทอง
• ลดอาการร้อนวูบวาบ
• ลดอาการช่องคลอดแห้ง และคัน ทำให้ช่องคลอดเต่งตึง ไม่แห้ง
• ลดอาการปัสสาวะเล็ด
• ลดอารมณ์แปรปรวนและนอนไม่หลับ
• ป้องกันโรคหัวใจ โรคสมองเสื่อม มะเร็งลำไส้ และลดโรคแทรกซ้อนจากโรคเบาหวาน

ผู้ที่ควรหลีกเลี่ยง

• ผู้ที่มีประวัติมะเร็งเต้านม และมะเร็งมดลูก
• ผู้ที่เป็นโรคตับ
• ผู้ที่เกิดลิ่มเลือดที่เท้า
• ผู้ที่มีประจำเดือนผิดปกติโดยไม่ทราบสาเหตุ

อาการข้างเคียง

• คัดเต้านม
• ท้องอืด ท้องบวมจากภาวะตับถูกทำลาย
• มีประจำเดือน

ผลเสียการใช้ฮอร์โมน

• เพิ่มโอกาสเสี่ยงต่อการเกิดมะเร็งมดลูก มะเร็งเต้านม โดยเฉพาะผู้ที่ใช้ในปริมาณมากและใช้ติดต่อกันนาน 10-15 ปี ซึ่งการใช้ฮอร์โมนทดแทนไม่ควรใช้ติดต่อนานเกิน 5 ปี
• มีโอกาสเกิดนิ่วในถุงน้ำดี โดยเฉพาะการใช้แบบรับประทาน หากต้องการป้องกันโรคดังกล่าวควรใช้ชนิดปิดหรือชนิดทา

ข้อแนะนำการใช้

สำหรับฮอร์โมนเอสโตรเจนชนิดทา ให้ทาวันละ 1 กรัม/ครั้ง บริเวณ หน้าขาหรือแขน และสามารถทาโลชั่นอื่นได้ตามปกติ หลีกเลี่ยงการทาบริเวณหน้าอก หน้าท้อง และอวัยวะเพศ เนื่องจากบริเวณดังกล่าวใกล้อวัยวะภายใน ตัวยาอาจซึมเข้าสู่อวัยวะภายในผ่านต่อมน้ำนมได้